Αποτελεί διατροφική διαταραχή η παχυσαρκία;
- Γιώργος Μποζίκης
- Sep 12, 2022
- 4 min read
Updated: May 28, 2024
Υπάρχουν ψυχοθεραπευτικές μέθοδοι «αντιμετώπισης της παχυσαρκίας»; Τι κινδύνους ενέχει μια πιθανή μελλοντική κατηγοριοποίηση της παχυσαρκίας ως ψυχολογική διαταραχή;
Περιεχόμενα
2. «Πω, πώς έγινες έτσι, πάχυνες ακόμα περισσότερο!»: Κοινωνικός στιγματισμός, Διαταραχή & Ατομική Ευθύνη
Εισαγωγή
Οι διατροφικές διαταραχές* χαρακτηρίζονται από το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών ως χρόνιες διαταραχές ως προς τις διατροφικές συνήθειες που αναπτύσσει ένα άτομο. Αυτές οι συνήθειες οδηγούν σε μία «αλλοιωμένη» (υπερβολικά αυξημένη ή μειωμένη) κατανάλωση της τροφής, η οποία προκαλεί σημαντικές βλάβες στη σωματική υγεία και την ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα του ατόμου. Οι διατροφικές διαταραχές είναι πιο συχνές στις γυναίκες, ενώ εμφανίζονται για πρώτη φορά συνήθως κατά την εφηβική ηλικία. Παραδείγματα διατροφικών διαταραχών αποτελούν η ψυχογενής ανορεξία και βουλιμία (1).
Η παχυσαρκία, από την άλλη, περιγράφεται ως μια ιατρική κατάσταση, που χαρακτηρίζεται από υψηλή συγκέντρωση λίπους στο σώμα και από μια «ανισορροπία μεταξύ της ενέργειας που απορροφάται από το φαγητό, έναντι της ενέργειας που δαπανάται» (σελ. 2583 πηγή 2). Η κατάσταση αυτή συνδέεται με ποικίλα προβλήματα υγείας, ενώ τα ποσοστά της στο γενικό πληθυσμό έχουν αυξηθεί τις τελευταίες δεκαετίες (2-3).
Η παχυσαρκία δε συνιστά προς το παρόν ψυχολογική διαταραχή. Παρ’ όλα αυτά, κάποιοι ειδικοί ψυχικής υγείας προσφέρουν υπηρεσίες αντιμετώπισής της. Θα μπορούσε, λοιπόν, να κατηγοριοποιηθεί μελλοντικά η παχυσαρκία ως «διατροφική διαταραχή», ώστε να ανοίξουν νέοι δρόμοι για την κατανόηση και θεραπευτική της αντιμετώπιση;
1. Παχυσαρκία: ένα σύνθετο φαινόμενο
Όπως υποστηρίζει ο Αμερικανός καθηγητής Ψυχιατρικής Μ. Devlin, η παχυσαρκία είναι μια κατάσταση, ένα αποτέλεσμα στο οποίο μπορούμε να οδηγηθούμε από πολλά μονοπάτια (4). Στη πραγματικότητα, δε συνδέεται μόνο με «ανθυγιεινές» διατροφικές συνήθειες και έλλειψη φυσικής άσκησης. Έτσι, συναντάμε επιπρόσθετα ως αιτίες της γενετικούς, περιβαλλοντικούς** παράγοντες και ιατρικές καταστάσεις, όπως υποθυρεοειδισμός, ή παρενέργειες φαρμακευτικής αγωγής, που προκαλούν αύξηση του σωματικού βάρους (4-5).
Θα μπορούσαμε, όμως, τότε να μιλάμε για «ψυχογενή παχυσαρκία», ως τη διατροφική διαταραχή που θα αφορά τις περιπτώσεις εκείνες που οφείλονται αποκλειστικά σε ψυχολογικούς παράγοντες; Απαντώντας στο ερώτημα αυτό, η παχυσαρκία δεν έχει συνδεθεί αποκλειστικά με συγκεκριμένους ψυχικούς παράγοντες ή συνήθειες αυτή καθεαυτή (7).
Σε κάποιες περιπτώσεις, ωστόσο, επεισόδια υπερβολικής κατανάλωσης τροφής έχουν αναγνωρισθεί ως παράγοντες που οδηγούν (σε συνδυασμό με άλλους) στην παχυσαρκία, καθώς και σε δυσάρεστα συναισθήματα και έκπτωση της λειτουργικότητας (4). Ωστόσο, το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών περιλαμβάνει ήδη διατροφικές διαταραχές στις οποίες συναντάμε αυτές τις συμπεριφορές, καθιστώντας περιττή κάποια περαιτέρω προσθήκη (π.χ. αδηφαγική διαταραχή & σύνδρομο νυχτερινής υπερφαγίας) (1).
2. «Πω, πώς έγινες έτσι, πάχυνες ακόμα περισσότερο!»: Κοινωνικός στιγματισμός, Διαταραχή & Ατομική Ευθύνη
Η ετικέτα του «παχύσαρκου» αποτελεί ήδη έναν όρο αρνητικά στιγματισμένο. Το προσχηματικό κοινωνικό ενδιαφέρον για την υγεία των άλλων και λόγοι «αισθητικής» και αποστροφής του χοντρού σώματος αποτελούν ένα συχνό κίνητρο χλευασμού των ατόμων αυτών. Η ύπαρξη μιας ξεχωριστής ψυχιατρικής διαταραχής θα αποτελούσε έναν παράγοντα που θα ενίσχυε την αντίληψη της παχυσαρκίας ως θέμα ατομικής ηθικής και ευθύνης***, αγνοώντας το ερευνητικό υλικό που μας μιλάει για ένα σύνθετο φαινόμενο, στο οποίο επιδρούν πολλαπλοί παράγοντες και ενισχύοντας το στιγματισμό του (5 & 7-8).
Τελικά, το κοινωνικό στίγμα και η κριτική των παχύσαρκων ατόμων, όχι μόνο δε τα βοηθάει να αλλάξουν διατροφικές συνήθειες, αλλά επιδεινώνει τη σωματική και ψυχική τους υγεία (8).
«Το στρες που συνδέεται με το κοινωνικό στίγμα (…) όχι μόνο οδηγεί σε ρίσκο ανάπτυξης αγχωδών διαταραχών, αλλά και η κλινική πορεία της ίδια της κατάστασης που στιγματίζεται (π.χ. της παχυσαρκίας) μπορεί να επιδεινωθεί, ενώ επηρεάζονται και άλλοι τομείς της ζωής ενός ατόμου, όπως η ικανότητά του να δουλέψει και να αισθάνεται ότι έχει μια φυσιολογική ζωή» (σελ.528 πηγή 9).
Συμπεράσματα & Προτάσεις
Η παχυσαρκία αποτελεί μία σύνθετη κατάσταση υγείας. Ο χαρακτηρισμός της ως μια ψυχική διαταραχή θα μπορούσε να ενισχύσει τον κοινωνικό στιγματισμό, καθώς και να οδηγήσει σε μονοδιάστατη αντιμετώπιση του φαινομένου. Φυσικά, αν υπάρχει αίτημα από το ίδιο το άτομο, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορούν να δημιουργήσουν ένα θεραπευτικό πλάνο, το οποίο: (Ι) θα εστιάζει σε διαγνώσεις και παρεμβάσεις πάνω σε επιμέρους δυσλειτουργικές διατροφικές συνήθειες (π.χ. υπερφαγία), (ΙΙ) θα λαμβάνει υπόψιν γενετικούς, ιατρικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες καθώς και (ΙΙΙ) τις επιπτώσεις του στιγματισμού ή του εκφοβισμού που ίσως έχει δεχθεί ένα άτομο για το σωματικό του βάρος.
* Εναλλακτικά, ονομάζονται και ως «διαταραχές πρόσληψης τροφής».
** Ενδιαφέρον παρουσιάζει η έννοια της «τροφικής ερήμου» (food desert), ως περιβαλλοντικό παράγοντα που ευνοεί την εμφάνιση της παχυσαρκίας. Ειδικότερα, αυτός ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει γειτονιές με χαμηλό οικονομικό επίπεδο, στις οποίες είναι περιορισμένη η πρόσβαση σε μαγαζιά με προϊόντα με θρεπτικά συστατικά (π.χ. μανάβικα με φρέσκα φρούτα και λαχανικά). Οι άνθρωποι που κατοικούν εκεί στρέφονται στα περισσότερο προσβάσιμα και οικονομικά συσκευασμένα προϊόντα, που όμως έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε λίπη, αλάτι και ζάχαρη (6).
*** Πράγματι, η ηθική και η ατομική ευθύνη συνδέεται στο συλλογικό φαντασιακό με τη διατροφή: όταν τρώμε ένα γλυκό, λέμε πως «την έκανα την αμαρτία μου», ενώ αν κάποιο άτομο πάρει κιλά, λέμε πως «αφέθηκε, δεν προσέχει καθόλου».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: Dsm-5. Washington, DC: American Psychiatric Publishing.
(2) Bray G. A. (2004). Medical consequences of obesity. The Journal of clinical endocrinology and metabolism, 89(6), 2583–2589. https://doi.org/10.1210/jc.2004-0535
(3) World Health Organization. (2020). Obesity and Overweight. Retrieved from: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs311/en/
(4) Devlin, M. J. (2007). Is there a place for obesity in DSM-V?. The International journal of eating disorders, 40 Suppl, S83–S88. https://doi.org/10.1002/eat.20430
(5) Wright, S. M., & Aronne, L. J. (2012). Causes of obesity. Abdominal imaging, 37(5), 730–732. https://doi.org/10.1007/s00261-012-9862-x
(6) Murphy, B. (2011). Living in a Food Desert: How Lack of Access to Healthy Foods Can Affect Public Health. Retrieved from:
https://notes.nap.edu/2011/01/25/living-in-a-food-desert-how-lack-of-access-to-healthy-foods-can-affect-public-health/
