Φάσμα του Αυτισμού & Φύλο
- Γιώργος Μποζίκης
- Jun 23, 2022
- 5 min read
Updated: May 28, 2024
Είναι πιο συχνές οι περιπτώσεις αυτισμού στα αγόρια & γιατί συμβαίνει αυτό; Διαφέρουν τα χαρακτηριστικά τους στα κορίτσια;
Η Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) εντάσσεται στις νευροαναπτυξιακές διαταραχές* και καλύπτει εύρος συμπεριφορών και γνωρισμάτων, τυπικά παρόντα από την πρώιμη αναπτυξιακή περίοδο. Σύμφωνα με πρόσφατη μετα-ανάλυση (1), η αναλογία αρρένων και θήλεων με αυτισμό είναι 3:1.
Πού οφείλεται όμως αυτή η διαφορά; Ποια είναι τα συνήθη χαρακτηριστικά των κοριτσιών στο φάσμα του αυτισμού;
Περιεχόμενα
(1) «Αντρικοί» εγκέφαλοι & ο ρόλος των προκαταλήψεων των ειδικών
Έρευνες έχουν δείξει ότι οι αξιολογήσεις των επαγγελματιών (ψυχικής) υγείας επηρεάζονται από στερεότυπα για το ρόλο του φύλου, με αποτέλεσμα να παραβλέπουν περιστατικά αυτισμού σε κορίτσια (1-2). Πράγματι, συγκριτικά με τους άρρενες, είναι πιο πιθανό να κατηγοριοποιηθούν εσφαλμένα ή και να παραβλεφθούν οι δυσκολίες των θηλυκών ατόμων, οι οποίες τυπικά θα οδηγούσαν σε διάγνωση Διαταραχής Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ). Ακόμα και όταν διαγνωσθούν, χρειάζεται να έχουν αρκετά έντονα συμπτώματα και προβλήματα, ενώ διαγιγνώσκονται αργότερα στη ζωή τους συγκριτικά με τους άρρενες (2).
Παράλληλα, διαδεδομένες αντιλήψεις για τον «ακραίο αντρικό εγκέφαλο» των αυτιστικών ατόμων προκαλούν επιπρόσθετη σύγχυση (οι άντρες δεν εκφράζουν συναίσθημα + η μη έκφραση συναισθήματος χαρακτηρίζει τον αυτισμό = ο αυτισμός είναι μια ακραία εκδοχή του αντρικού εγκεφάλου). Αυτή η απαρχαιωμένη ιδέα δημιουργεί δυσφορία στις γυναίκες στο φάσμα (αναρωτιούνται αν έχουν όντως «αντρικό» εγκέφαλο), ενώ δυσκολεύει την αναγνώριση της αυτιστικής τους κατάστασης από τον κοινωνικό περίγυρο (3). Το στερεότυπο του ανέκφραστου και ορθολογιστή άντρα το συναντάμε στις παλαιότερες εκδοχές του Star Trek με το χαρακτήρα του Spock.
Περαιτέρω στερεότυπα σχετικά με τον αυτισμό και το φύλο (μεταξύ άλλων), που συχνά ενισχύονται από τα ΜΜΕ, έχουν δημιουργήσει έντονη σύγχυση για το τι σημαίνει να είναι κάποιο άτομο στο φάσμα του αυτισμού (3). Για παράδειγμα, υπάρχει το στερεότυπο του «ιδιότροπου», αλλά κατά τ' άλλα «ιδιοφυούς» αυτιστικού, ενώ ως ιδιοφυείς στις θετικές επιστήμες παρουσιάζονται συνήθως οι αυτιστικοί άντρες. Ενδεικτικά παραδείγματα: Sheldon Cooper (The Big Bang Theory) / ο χαρακτήρας του Dustin Hoffman στο Rain Man.
«Πάντα θα θυμάμαι την καθηγήτρια ειδικής αγωγής να μου λέει ότι έχω πολύ χαμηλές επιδόσεις στα μαθηματικά για να είμαι αυτιστική» [μαρτυρία γυναίκας στο φάσμα του αυτισμού, σελ. 3286, (2)]
(2) Ο παραγνωρισμένος «θηλυκός» φαινότυπος: Τα χαρ/κά κοριτσιών με ΔΑΦ
Τα εργαλεία διάγνωσης της ΔΑΦ έχουν διαμορφωθεί από ερευνητικά δεδομένα πάνω σε πληθυσμούς κυρίως λευκών αγοριών και αντρών. Έτσι, είναι φτιαγμένα και ευαίσθητα πάνω στο υπόδειγμα μίας συγκεκριμένης πληθυσμιακής ομάδας, παραγνωρίζοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ΔΑΦ σε θηλυκότητες.
Ειδικότερα, συγκριτικά με τα αγόρια, τα αυτιστικά κορίτσια παρουσιάζουν λιγότερο συχνά ενασχόληση με περιορισμένα ενδιαφέροντα (4). Ακόμα, έρευνες έχουν δείξει ότι τα αγόρια στο φάσμα είναι περισσότερο κοινωνικά περιθωριοποιημένα από τα κορίτσια (5). Τα κορίτσια εμφανίζουν συνήθως λιγότερα συμπτώματα εξωτερίκευσης (π.χ. υπερκινητικότητα) και είναι περισσότερο ευάλωτα σε προβλήματα εσωτερίκευσης (π.χ. κατάθλιψη, διατροφικές διαταραχές) (2).
(3) Πίσω από τη μάσκα του «καλού κοριτσιού»
Μαρτυρίες αυτιστικών γυναικών δείχνουν πως τα συμπτώματά τους συχνά χαρακτηρίζονταν ως «τεμπελιά» ή «αγένεια» από δασκάλους ή άλλους ενήλικες κατά την παιδική τους ηλικία. Ακόμα, η κοινωνική πίεση να δείχνουν την εικόνα της «καλής» κοπέλας, συζύγου και μητέρας οδηγούν στο φαινόμενο του «καμουφλάζ». Κατά το καμουφλάζ, ένα κορίτσι** μπορεί να κρύψει τα πραγματικά του συμπτώματα (συχνά αποδιδόμενα στο αντρικό φύλο) προκειμένου να φανεί «φυσιολογική» και αποδεκτή.
Αυτό επιτυγχάνεται μέσω ασυνείδητης μίμησης εκφράσεων των άλλων, καθώς και με αναζήτηση και αναπαραγωγή παραδειγμάτων συμπεριφοράς από λογοτεχνία ή ταινίες. Αυτές οι προσπάθειες καμουφλάζ αποδεικνύονται τελικά επιζήμιες για την ψυχική υγεία, είναι εξουθενωτικές γνωστικά, ενώ δυσκολεύουν την έγκαιρη και έγκυρη διάγνωση και αντιμετώπιση των δυσκολιών τους. Τελικά, οι ενήλικες γυναίκες στο φάσμα του αυτισμού μπορεί να έχουν φτάσει σε σημείο να μην ξέρουν τι είναι γνήσια δικό τους χαρακτηριστικό και τι αποτέλεσμα μακροχρόνιων μοτίβων μίμησης και καμουφλάζ (αίσθηση μιας «χαμένης» ταυτότητας) (2).
Συμπεράσματα & Προτάσεις
Σε αυτό το άρθρο διερευνήθηκαν τα χαρακτηριστικά του φύλου*** και κυρίως των θηλυκοτήτων που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού. Αναλύθηκε η επιζήμια επίδραση των έμφυλων στερεοτύπων για τη διάγνωση, φροντίδα και ψυχική υγεία των αυτιστικών ατόμων. Καθώς ακόμα και οι ειδικοί ψυχικής υγείας φέρουμε συχνά αυτές τις προκαταλήψεις, είναι σημαντικό να προχωρήσουμε πέρα από αυτές και να δούμε το κάθε περιστατικό ως μια μοναδική περίπτωση.
* Ο ιατρικός όρος «διαταραχή» για την περιγραφή της αυτιστικής εμπειρίας είναι αμφιλεγόμενος. Σύμφωνα με την ιδέα της νευροδιαφορετικότητας, οι παραλλαγές στον τρόπο σκέψης και κοινωνικής-συναισθηματικής λειτουργίας είναι φυσιολογικές. Το ότι ένας τρόπος σκέψης είναι περισσότερο διαδεδομένος (π.χ. ο μη αυτιστικός, που ορίζεται ως ο νευροτυπικός τρόπος σκέψης) δε σημαίνει ότι είναι ο μόνος «σωστός» τρόπος να βλέπουμε τα πράγματα. Ωστόσο, στο παρόν άρθρο διατηρείται η αναφορά στην «Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος», καθώς αυτός ο όρος χρησιμοποιείται ακόμα από τη σύγχρονη Ψυχιατρική για τη διάγνωση & αξιολόγηση της κατάστασης αυτής, στην οποία και εστιάζει η παρούσα μελέτη.
**Η στρατηγική του καμουφλάζ ("masking") μπορεί να εφαρμοσθεί από οποιοδήποτε φύλο, προκειμένου να δοθεί η εντύπωση του «φυσιολογικού». Αν και αρκετές μελέτες εστιάζουν στο βίωμα των αυτιστικών γυναικών, ενδιαφέρον παρουσιάζουν έρευνες που συμπεριέλαβαν LGBTQ άτομα. Εκεί, αναφέρονται πλέον σε εσωτερικές και εξωτερικές συγκρούσεις για το αν μπορούν να «περνάνε» ("passing") ως «φυσιολογικά», να φαίνεται δηλαδή κάποιο άτομο και ως νευροτυπικό (μη αυτιστικό) και ως cisgender ή και ετεροφυλόφιλο (6).
***Αξίζει, ακόμα, να αναφερθεί πως υπάρχει ολοένα και αυξανόμενο κλινικό και ερευνητικό υλικό για τη μελέτη ποικιλομορφίας ταυτοτήτων φύλου, δυσφορίας φύλου και αυτιστικού φάσματος. Για παράδειγμα, βλ. άρθρα: A, B και Γ ).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) Loomes, R., Hull, L., & Mandy, W. (2017). What Is the Male-to-Female Ratio in Autism Spectrum Disorder? A Systematic Review and Meta-Analysis. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 56(6), 466–474. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2017.03.013
(2) Bargiela, S., Steward, R., & Mandy, W. (2016). The experiences of late-diagnosed women with autism spectrum conditions: An investigation of the female autism phenotype. Journal of Autism and Developmental Disorders, 46(10), 3281–3294. https://doi.org/10.1007/s10803-016-2872-8
(3) Moore, I., Morgan, G., Welham, A., & Russell, G. (2022). The intersection of autism and gender in the negotiation of identity: A systematic review and metasynthesis. Feminism & Psychology, 095935352210748. https://doi.org/10.1177/09593535221074806
(4) Frazier, T. W., Georgiades, S., Bishop, S. L., & Hardan, A. Y. (2014). Behavioral and cognitive characteristics of females and males with autism in the Simons Simplex Collection. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 53(3), 329–40.e403. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2013.12.004
(5) Dean, M., Kasari, C., Shih, W., Frankel, F., Whitney, R., Landa, R., Lord, C., Orlich, F., King, B., & Harwood, R. (2014). The peer relationships of girls with ASD at school: Comparison to boys and girls with and without ASD. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 55(11), 1218–1225. https://doi.org/10.1111/jcpp.12242
(6) Miller, R. A., Nachman, B. R., & Wynn, R. D. (2020). "I feel like they are all interconnected": Understanding the identity management narratives of Autistic LGBTQ College students. College Student Affairs Journal, 38(1), 1–15. https://doi.org/10.1353/csj.2020.0000
